Ο απαγορευμένος παράδεισος: Χίλιες και μία νύχτες στο Μπρουνέι!

Το Μπρουνέι (Brunei) είναι ένα μικροσκοπικό σουλτανάτο στη Νοτιοανατολική Ασία και πιο συγκεκριμένα στη βορειοδυτική άκρη του Βόρνεο, με πρωτεύουσα το Μπαντάρ Σερί Μπεγκαβάν (Bandar Seri Begawan). Τη γη του νησιού μοιράζονται πλέον η Μαλαισία, η Ινδονησία και το Μπρουνέι.

Παρ’ ότι το Βόρνεο πέρασε ταραγμένες περιόδους και μέχρι πρόσφατα βασανιζόταν από γείτονες απαγωγείς και σύγχρονους κουρσάρους, το Μπρουνέι έμεινε ανέπαφο και απροσπέλαστο. Στο πλούσιο σουλτανάτο φαίνεται να βασιλεύει μια καλά προστατευμένη ηρεμία που ξεκίνησε με τον πρώτο σουλτάνο της δυναστείας Muhammad το 1405 μ.Χ. και διατηρήθηκε μέχρι τις μέρες μας με τον σημερινό Σουλτάνο Χασανάλ Μπολκιάχ (Haji Hassanal Bolkiah Mu’izzadin Waddaulah), απόγονο του ιδρυτή και 29ο διάδοχο της μακροβιότερης μουσουλμανικής μοναρχίας.

Με αυτή την ηρεμία ήρθα πρόσωπο με πρόσωπο από την πρώτη στιγμή που κατέβηκα από το αεροπλάνο, και μέχρι την επιστροφή μου δεν έπαψα να αναρωτιέμαι αν ήταν πραγματική ή αν είχε απλωθεί εδώ κι αιώνες πάνω από το κρατίδιο καλύπτοντας τα πάντα για πάντα.

Πολλά ήταν αυτά που δεν καταλάβαινα στο Μπρουνέι. Για παράδειγμα, με μπέρδεψε αφάνταστα το γεγονός ότι ενώ από το 1888 και για 96 ολόκληρα χρόνια, μέχρι την 1η Ιανουαρίου του 1984, οι Βρετανοί εγκαταστάθηκαν στην περιοχή ήρεμα και απλά, μετατρέποντας το κρατίδιο σε προτεκτοράτο τους, μια μέρα αποφάσισαν να φύγουν εξίσου ήρεμα, χωρίς να προηγηθεί η παραμικρή αναταραχή ή εξέγερση από την πλευρά του Μπρουνέι, παραχωρώντας στον σουλτάνο την πλήρη διοίκηση του κράτους.

Ο νεαρός τότε και τωρινός σουλτάνος μόλις είχε γυρίσει από τις σπουδές του στην επιφανέστατη Βασιλική Πολεμική Ακαδημία Sandhurst στο Ηνωμένο Βασίλειο. Μέχρι την αποχώρησή τους, οι Βρετανοί κατείχαν την οικονομική και πολιτική διοίκηση και ο εκάστοτε Σουλτάνος τη θρησκευτική ηγεσία και την εσωτερική διοίκηση του κράτους.

ΜΙΑ «ΑΛΛΗ» ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Ο Σουλτάνος διατηρεί άριστες σχέσεις με τη Μεγάλη Βρετανία και κανείς από τους ντόπιους με τους οποίους μίλησα δεν επέτρεψε να θεωρηθεί αμαυρωμένη η περίοδος που το σουλτανάτο ήταν προτεκτοράτο των Άγγλων και φυσικά ούτε κι εγώ διανοήθηκα να δείξω τον προβληματισμό μου.

Αυτόματα θαρρείς ή από ένστικτο, με την άφιξή μου στο αεροδρόμιο του Μπρουνέι όπου έπρεπε να ανοίξω τις βαλίτσες μου προς έλεγχο, όπως και κάθε επισκέπτης, έθαψα μέσα στο μυαλό μου όλα τα ερωτηματικά που μου δημιουργούσε η ξένη προς εμένα πραγματικότητα· θα τα ανέλυα προσεκτικά αφότου επέστρεφα στην Ελλάδα, προς το παρόν θα χαμογελούσα ευγενικά και θα ακολουθούσα τη φορά του ποταμού.

Η αλήθεια είναι πως ενώ είμαι φύσει αντιδραστική και παρορμητική, στο Μπρουνέι το μυαλό μου έμοιαζε να έχει τυλιχθεί από την ηρεμία που αμφισβητούσα, ευτυχώς μάλλον, γιατί ως φιλοξενούμενη έκανα το αυτονόητα πρέπον, σεβάστηκα την πραγματικότητα και τους κανόνες του «οικοδεσπότη» μου. Άλλωστε, ως εκπρόσωπος του περιοδικού, ήμουν η πρώτη επίσημα προσκεκλημένη Ελληνίδα δημοσιογράφος. Το δεδομένο αυτό από μόνο του ήταν αφενός μεγάλη τιμή, με τις ανάλογες υποχρεώσεις, αφετέρου προοιώνιζε κάποιες δυσκολίες, καθώς ως γνωστό κάθε αρχή και δύσκολη.

Η αποστολή από την πρώτη στιγμή μέχρι το τέλος έμοιαζε με σκωτσέζικο ντους, τη μια στιγμή έπρεπε να αντιμετωπίσουμε αυστηρές απαγορεύσεις και ελέγχους σχετικά με το τι μπορούσαμε να φωτογραφίσουμε και να βιντεοσκοπήσουμε και την επόμενη στιγμή οι ίδιοι άνθρωποι που δυσκόλευαν τη δουλειά μας έκαναν με περισσό ζήλο και ειλικρίνεια ό,τι μπορούσαν για να μας εξυπηρετήσουν και να βοηθήσουν το έργο μας.

Ζούσα σε μια διαρκή διαδικασία διαπραγματεύσεων, όπου οι άνθρωποι του Μπρουνέι έπρεπε να διαφυλάξουν τα όρια που θα επιθυμούσε η Αυτού Εξοχότητα κι εμείς έπρεπε να τους αποδείξουμε πως οι προθέσεις μας ήταν αληθινά καλές αλλά και πως κάποια όρια έπρεπε να χαλαρώσουν λιγάκι, προκειμένου να κάνουμε τη δουλειά μας σωστά, κάτι που θα ήταν προς όφελος και των δύο πλευρών. Παρά τις εσωτερικές μου διαμάχες, τελικά αγάπησα τόσο τη χώρα όσο και τους κατοίκους.

ΕΝΑΣ ΦΙΛΗΣΥΧΟΣ ΛΑΟΣ

Οι κάτοικοι του Μπρουνέι είναι ένας πραγματικά ειρηνικός λαός και δεν μπορώ να τους φανταστώ να κάνουν διαδηλώσεις ή εξεγέρσεις, άλλωστε δεν υπάρχουν άστεγοι, δεν υπάρχουν πεινασμένοι, δεν υπάρχουν ζητιάνοι. Σε όσους πολίτες δεν έχουν δική τους γη παρέχονται σπίτια δωρεάν, τα οποία μπορούν να αγοράσουν με ιδιαίτερα ευνοϊκούς όρους αποπληρωμής που διαρκεί από 20-30 χρόνια.

Στους φτωχότερους πολίτες δίνεται δωρεάν μία έκταση στα υδάτινα χωριά κι εκείνοι σιγά σιγά χτίζουν το σπίτι τους. Επισκέφθηκα μία οικογένεια που ζει σε τέτοιο σπίτι και ήταν εμφανές το μεράκι με το οποίο χτίσθηκε και το γούστο με το οποίο διακοσμήθηκε, εμφανέστερη όμως ήταν η χαρά και η περηφάνια αυτών των ανθρώπων για το σπίτι που ήταν απόλυτα δικό τους.

Αν κάποιος πολίτης νοσήσει, όσο σοβαρή ή απλή κι αν είναι η περίθαλψη που θα χρειαστεί, φεύγοντας θα αφήσει ένα συμβολικό ποσό. Σε περίπτωση που κάποια ασθένεια δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί από τα νοσοκομεία της χώρας και ο ασθενής πρέπει να μεταφερθεί στο εξωτερικό, τότε το Κράτος, δηλαδή ο Σουλτάνος, καλύπτει όλα τα έξοδα.

Όλοι οι πολίτες, αγόρια και κορίτσια, ενθαρρύνονται να συνεχίσουν τις σπουδές τους μέχρι και το πανεπιστημιακό επίπεδο και όχι μόνο δε θα πληρώσουν τίποτα οι οικογένειες τους, αλλά οι αριστούχοι φοιτητές χρηματοδοτούνται για να συνεχίσουν τις μεταπτυχιακές σπουδές τους στο εξωτερικό.

Βλέποντας την καθημερινότητα αυτών των ανθρώπων, ήταν εμφανής η ασφάλεια που ένιωθαν και κατανοητός ο τρόμος τους στην ιδέα αλλαγών που μπορεί να τους οδηγήσουν σε καταστάσεις εξαθλίωσης όμοιες με της Ταϊλάνδης. Μπορεί να σας φανεί αστείο αλλά πολλοί κάτοικοι στο Μπρουνέι πιστεύουν με σιγουριά πως το τσουνάμι του 2004 ήταν η τιμωρία του Θεού για την ασυδοσία και την ανηθικότητα που επικρατούν στην Ταϊλάνδη. Γι’ αυτό κι αυτοί συνεχίζουν με ζήλο κι αφοσίωση να τιμούν τις επιταγές του Ισλάμ προκειμένου να μην χάσουν την εύνοιά Του και πάθουν ότι και οι άτακτοι γείτονες. Σας ακούγεται παιδικό; Όσο τραβηγμένη είναι η εξήγηση του τσουνάμι, τόσο εύλογη είναι η αγωνία τους να διατηρήσουν την εύπορη οικονομική κατάσταση της χώρας τους και το σύστημα που τους παρέχει τόση ασφάλεια.

ΚΑΙ ΤΟ ΧΡΗΜΑ ΡΕΕΙ ΑΦΘΟΝΟ…

Το σουλτανάτο ήταν πάντα πλούσιο. Μπορεί να κατέχουν μόλις 5.765 τ. χλμ από το τεράστιο Βόρνεο, αλλά βρίσκονται σε ένα σημείο που εκτός από κομβικό, καθώς είναι κοντά στην Ταϊλάνδη, τη Μαλαισία, την Κίνα και την Ιαπωνία, μοιάζει πραγματικά ευλογημένο.

Τα χερσαία σύνορα μπορεί να περικλείουν ελάχιστα τετραγωνικά χιλιόμετρα, από τα οποία μάλιστα το 78% βάσει νόμου παραμένει ανεκμετάλλευτο τροπικό δάσος, τα υδάτινα σύνορα όμως της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης του περικλείουν 10.000 τ. χλμ που τροφοδοτούν την ισχυρή βιομηχανία υδρογονάνθρακα που διαθέτει.

Από το 1932 εμπορεύεται το πετρέλαιό του, ενώ από τον Απρίλιο του 1973 κατάφερε να επεξεργάζεται τα κοιτάσματα, τα οποία πλέον μπορεί να στείλει με πλοία σε κάθε γωνιά της γης. Μέσα στις επιχειρηματικές επιτυχίες της χώρας συγκαταλέγεται και η κοινοπραξία που δημιούργησε με τις εταιρείες Shell και Mitsubishi.

Ο πλούτος της χώρας τροφοδοτεί το Κράτος Πρόνοιας και εξασφαλίζει την ευλαβική υπακοή των πολιτών, χαρίζει όμως και τη δυνατότητα στο Σουλτάνο να ζει πραγματικά πέρα από τα όρια της χλιδής. Το παλάτι του είναι το μεγαλύτερο στον κόσμο, ονομάζεται «Παλάτι της Γνώσης». Χτίστηκε με το που έφυγαν οι Βρετανοί και η χώρα επανέκτησε την πλήρη ανεξαρτησία της κι η Αυτού Εξοχότητα την απόλυτη κυριαρχία.

Το πολιτικό σύστημα της χώρας αποτελείται από τον Σουλτάνο και την Κυβέρνηση, υπάρχουν επίσης εκλεγμένοι εκπρόσωποι των 4 περιφερειών καθώς και του κάθε χωριού που συνθέτει την περιφέρεια. Στην πραγματικότητα, όλες οι αποφάσεις περνούν από τον Σουλτάνο, ο οποίος είναι κέντρο και «θεμέλιος λίθος» της κοινωνίας. Μία φορά το χρόνο το Παλάτι ανοίγει τις πύλες του στους πολίτες και όλοι οι άνδρες μπορούν να χαιρετίσουν διά χειραψίας τον Σουλτάνο και όλες οι γυναίκες τις συζύγους του, ανάμεσα στις οποίες, η πρώτη είναι και η ισχυρότερη.

Ο ΜΟΝΤΕΡΝΟΣ ΣΟΥΛΤΑΝΟΣ

Ο Σουλτάνος δείχνει να είναι ιδιαίτερα μοντέρνος, γοητευτικός και ευφυής, εμφανίζεται ντυμένος με στρατιωτικές στολές, παραδοσιακές φορεσιές αλλά και casual δυτικά ρούχα. Υπήρξε παντρεμένος και με μία αεροσυνοδό, με την οποία όμως χώρισε. Παρ’ ότι έχει το δικαίωμα 4 συζύγων προτιμά να διατηρεί τις θέσεις κενές. Σε όλους τους χώρους -από δημόσιες υπηρεσίες, γραφεία, μαγαζιά και σπίτια μέχρι εστιατόρια και ξενοδοχεία- δεσπόζουν φωτογραφίες του Σουλτάνου και της πρώτης συζύγου του.

ΣΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑ ΤΗΣ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑΣ

Ιδιαίτερη αδυναμία φαίνεται να έχουν στο χρυσό οι κάτοικοι του Μπρουνέι, αν κρίνει κανείς από τα εκθέματα του Μουσείου (Royal Regalia Building), με τα βασιλικά προσωπικά αντικείμενα, αλλά και από τους τρούλους που δεσπόζουν στο επιβλητικό τέμενος που κτίσθηκε για την 25η επέτειο της μοναρχίας του Σουλτάνου. Το Jame’ Asr Hassanil Bolkiah έχει 29 ολόχρυσους τρούλους, καθώς ο Σουλτάνος είναι ο 29ος της δυναστείας, όπως και 29 ολόλευκα μαρμάρινα σκαλιά που οδηγούν τους πιστούς στους χώρους προσευχής (ανδρών και γυναικών).

Για τη βασιλική οικογένεια υπάρχει ξεχωριστή είσοδος, με κυλιόμενες σκάλες που τοποθετήθηκαν κατόπιν εντολής του Σουλτάνου. Πανέμορφοι οι κήποι και το σιντριβάνι με τα ψηφιδωτά ρυάκια, ενοχλητική η απαγόρευση προσέλευσης στο γκαζόν γύρω από αυτά και συνεπώς και σε αυτά. Πολλές φορές ένιωσα στο Μπρουνέι πως η ομορφιά ήταν απλησίαστη, απαγορευμένη. Ταυτόχρονα, ένιωθα πως όλα έπρεπε να είναι ασφαλή και πως υπήρχε σχεδιασμός και πρόβλεψη για όλα. Όχι πως αυτό ήταν κακό, για παράδειγμα, η ατσάλινη γέφυρα στο δάσος βροχής έκανε εφικτή την απόλαυση της θέας από ψηλά, ενώ τα ξύλινα σκαλιά διευκόλυναν την ανάβαση και μάλιστα είχαν συρμάτινο περιτύλιγμα, ώστε να είναι απόλυτα ασφαλή και να μην γλιστρούν.

ΤΑ «ΟΧΙ» ΚΑΙ ΤΑ «ΜΗΝ»

Πιστεύω πως είναι πραγματικά ενδιαφέρουσα εμπειρία να επισκεφθεί κανείς μια τόσο διαφορετική χώρα όπως είναι το Μπρουνέι. Έχοντας ταξιδέψει στις περισσότερες χώρες της Ασίας, συνάντησα, φυσικά, διαφορετικούς λαούς και ήρθα σε επαφή με πραγματικότητες εκ διαμέτρου αντίθετες από τα όσα θεωρούνται φυσικά και δεδομένα στον κόσμο και την κοινωνία όπου γεννήθηκα και μεγάλωσα. Επισκεπτόμενη όμως το σουλτανάτο, ήταν η πρώτη φορά που έπρεπε να ακολουθήσω κι εγώ τους ίδιους κανόνες με τους ντόπιους, πρώτη φορά βρέθηκα σε ένα κράτος όπου οι ισλαμικές απαγορεύσεις επιβάλλονταν με τόση αυστηρότητα στους επισκέπτες.

Στα ξενοδοχεία της Kuala Lumpur, για παράδειγμα, σέρβιραν κανονικά αλκοόλ στους πελάτες. Στο Μπρουνέι οι επισκέπτες ήταν ελεύθεροι να κάνουν ό,τι ήθελαν στα δωμάτιά τους, έξω όμως από αυτά άρχιζαν οι απαγορεύσεις. Πέρα από το αλκοόλ, το κάπνισμα είναι άλλη μια συνήθεια που πρέπει να ξεχάσετε, κι αυτό όχι λόγω του Ισλάμ, αλλά χάρη σε μια καμπάνια που ξεκίνησε πριν από μερικά χρόνια ο Σουλτάνος και πέτυχε να σταματήσει καπνιστές χρόνων από την ανθυγιεινή συνήθεια. Ευτυχώς για μένα, το διάστημα που ήμουν στην περιοχή περνούσα μια φάση που δεν κάπνιζα κι έτσι διασκέδαζα με την υπόλοιπη ομάδα που έτρεχε έξω από τα εστιατόρια, έξω από το ξενοδοχείο, έξω από τα αυτοκίνητα…

Τέλος, στο Μπρουνέι, φαίνεται να μην πολυαγαπούν τη μουσική. Μουσική βιομηχανία δεν υπάρχει στη χώρα αλλά κι όταν επισκέφθηκα μια οικογένεια στο υδάτινο χωριό, τούς ζήτησα να βάλουν λίγη μουσική, έτσι για να έχω μια ιδέα πώς διασκεδάζουν. Η σύζυγος έβαλε δειλά ένα video cd με ινδονησιακά τραγούδια καραόκε, αλλά όταν ο οπερατέρ έκανε να δυναμώσει τη μουσική, για να την έχουμε on tape, το ζευγάρι έμοιαζε να «παγώνει», θαρρείς κι οι γείτονες δεν έπρεπε να ακούσουν ότι έπαιζε μουσική στο σπίτι.

Παρ’ όλα αυτά, υπάρχει cafe που λειτουργεί 24 ώρες. Όταν ρώτησα τον Ινδό ιδιοκτήτη ποιοι μπορεί να τον επισκεφθούν μετά τα μεσάνυχτα αφού απαγορεύεται το ποτό και η νυχτερινή διασκέδαση είναι ανύπαρκτη, με κοίταξε με νόημα και μου απάντησε «Αυτοί που έχασαν στα χαρτιά…». «Μα ο τζόγος απαγορεύεται και καζίνο δεν υπάρχει», σκέφτηκα φωναχτά και μου απάντησε χωρίς να αλλάξει ύφος «Στα σπίτια…».

Ε! Μα κι οι πολίτες του Μπρουνέι άνθρωποι είναι, μπορεί να βλέπουν μια διαφορετική πραγματικότητα, οι πειρασμοί όμως έχουν την ίδια δύναμη σε κάθε γωνιά της γης, απλώς στην πλειοψηφία τους αυτοί οι άνθρωποι προτιμούν να τους αγνοούν και να βρίσκουν τη χαρά στην οικογένεια, τη δουλειά και την πανέμορφη χώρα τους…

ΤΟ ΔΑΣΟΣ ΒΡΟΧΗΣ

Απέραντο, μαγευτικό, πυκνό και μυστηριώδες, σε αφοπλίζει και ταυτόχρονα σε γεμίζει δύναμη και υγεία όπως και το όλο ταξίδι στο Μπρουνέι. Φτάνετε εκεί, ξεκινώντας με μια άνετη βάρκα από την αποβάθρα, απέναντι από το εμπορικό κέντρο, μέχρι την επαρχία Temburong. Από εκεί, οδικώς μέχρι τον καταυλισμό μιας άλλοτε άγριας φυλής που συνήθιζε να αποκεφαλίζει κάθε ξένο που τολμούσε να περάσει τη γέφυρα που οδηγούσε στον καταυλισμό τους.

Η φυλή έχει εξημερωθεί και ζει σε ένα κοινόβιο κτίσμα όπου κάθε δωμάτιο στεγάζει μία οικογένεια. Θα σας φοβίσει ενδεχομένως η θέα κάποιων σωματικά δύσμορφων ανθρώπων και οι κόκορες που είναι δεμένοι στα δέντρα με σχοινί από το ένα πόδι. Θα σας αφοπλίσουν τα βλέμματα των μικρών παιδιών που κοιτάζουν δειλά από τα παράθυρα με τα κάγκελα που θυμίζουν φυλακή. Χαιρετήστε τα, θα σας το ανταποδώσουν με πλατιά χαμόγελα.

Περπατώντας λίγα μέτρα από τον καταυλισμό κι ακολουθώντας το μονοπάτι, μέσα από την πυκνή τροπική βλάστηση, που οδηγεί στην κοίτη του ποταμού, θα επιβιβαστείτε σε κανό 6-7 ατόμων και θα απολαύσετε μια καταπληκτική διαδρομή rafting· μην βάλετε τα χέρια στο νερό, τον ποταμό συχνά επισκέπτονται κροκόδειλοι που φτάνουν τα 15 μέτρα. Θα κάνετε μία στάση στο ξύλινο υπόστεγο της τοπικής «αστυνομίας» για να δηλώσετε τα στοιχεία σας σε ένα τετράδιο -καλό είναι να έχετε μαζί σας κάποιο πιστοποιητικό έγγραφο ταυτότητας. Από κει θα πάτε κατευθείαν στο σημείο από όπου ξεκινάει η ξύλινη σκάλα που ανεβαίνει μέσα από το πυκνό δάσος μέχρι την κρεμαστή ατσάλινη γέφυρα. Η τελευταία θυμίζει ανεμόσκαλα και για την ανάβασή της απαιτείται θάρρος, ισορροπία και πολλή προσοχή.

Ανεβαίνετε σε ομάδες 3 ατόμων και μετά το τελευταίο πέρασμα μόνο 2 θα προχωρήσετε στο κλουβί που αιωρείται στην κορυφή. Σε εκείνο το κλουβί/μπαλκόνι, φροντίστε να εξασφαλίσετε την ισορροπία σας σε κάποιο σημείο, οι κινήσεις σας εκεί πάνω πρέπει να είναι προσεκτικές, να αποφεύγετε απότομες μετακινήσεις ή ταλαντεύσεις και να βρίσκεστε σε μόνιμη συνεννόηση και συντονισμό με το άτομο που βρίσκεται μαζί σας -υπάρχει μία «κλεψύδρα» που δείχνει αν η γέφυρα είναι ισορροπημένη.

Αφού φροντίσετε για την ασφάλεια σας, αφεθείτε στη μαγεία της θέας, γεμίστε τα πνευμόνια σας με τον καθαρό αέρα, τα μάτια σας με την πυκνή πράσινη βλάστηση, το μυαλό σας με το μυστήριο του άγνωστου που κρύβεται μέσα στα δέντρα, και την ψυχή σας με την ατίθαση δύναμη του απέραντου γαλάζιου ορίζοντα και του ουρανού που βρίσκεται από πάνω σας -με λίγη φαντασία είναι εύκολο να νιώσετε πως αιωρείστε πάνω από το δάσος, μέσα στον ουρανό…